|
Działacze wielkopolskiej lewicy
rozstrzelani
13. 08. 1944 r.
w Żabikowie- trochę historii
W początkach 1944 r., po aresztowaniach, dokonanych w łódzkim
środowisku działaczy komunistycznych, poznańskie gestapo wpadło
na trop podziemnej siatki konspiratorów w Poznaniu i okolicy,
ściśle związanej z Łodzią. 11 marca 1944 r. aresztowano
nieoczekiwanie w Poznaniu Jana Zgodzińskiego, który znajdował
się nieomal od początku w samym centrum podziemnej działalności
lewicowej (Polskiej Partii Robotniczej). W niespełna dwa
miesiące później, 5 maja 1944 r. został nagle aresztowany Roman
Pasikowski, przywódca podziemia i sekretarz Komitetu Miejskiego
Polskiej Partii Robotniczej. 17 maja 1944 r. gestapo ujęło:
Ludwika Andrzejewskiego, Eugeniusza Augustyniaka, Michała
Bojczuka, Wacława Malinowskiego, Jana Mazurka, Kazimierza
i Magdalenę Nowaków, Leona Piotrowskiego. 30 i 31 maja 1944 r.
aresztowano: Jana Brygiera, Romana Cechmanowicza, Stanisława
Danielaka, Wawrzyna Dizmana, Jakuba Kaczmarka, Stefana Karpiaka,
Ignacego Kurowskiego, Franciszka Nowaka, Stanisławę
Piękniewską-Staśkiewicz, Antoniego Ratajczaka, Władysława
i Henryka Skórów z Lubonia, Jana i Władysława Sztukowskich,
Marię Utratową, Józefa Zatorskiego. 13 czerwca 1944 r.
aresztowano Jakuba Jakubowskiego, Zbigniewa Migalę, Wacława
Rudasa. Raport gestapo z tego okresu podaje, że ogółem
aresztowano w mieście i pobliżu Poznania 133 osoby podejrzane
o przynależność do Polskiej Partii Robotniczej. Wśród
aresztowanych znalazło się całe kierownictwo partyjne, działacze
fabryczni, terenowi, członkowie komórek partyjnych, zwolennicy
ruchu komunistycznego i ich rodziny a także osobny luźno
związane z konspiracją. Z relacji świadków wiadomo, że więźniów
przesłuchiwano wstępnie w Domu Żołnierza, w siedzibie gestapo,
przy obecnej ulicy Niezłomnych w Poznaniu. Na przesłuchania
wzywano po kilka razy dziennie. Bito pejczami i katowano do
utraty przytomności, potem oblewano wodą i zamykano z powrotem
w piwnicznych celach do następnego przesłuchania. Podczas
wymuszania zeznań przedkładano więźniom fotografie i dokumenty
z polskich archiwów policyjnych (miały być świadectwem ich
winy). Dochodzenia ciągnęły się aż do pierwszej dekady lipca
1944 r. Sprawą kierował Wydział IV gestapo pod kierunkiem
oficera SS i policji, niejakiego Kopberga. Końcowy raport
o wynikach śledztwa, liczący dziewięć stron maszynopisu, wyszedł
z poznańskiej centrali gestapo do Głównego Urzędu Bezpieczeństwa
Rzeszy w Berlinie 11 lipca 1944 r. Przedtem więźniów
odtransportowano grupami do obozu karnego w Żabikowie.
Wszystkich ulokowano w oddziale politycznym obozu. Rozmieszczono
ich m. in. w barakach nr 9, 10, 12 i 22. Słabsi fizycznie
i ciężej poszkodowani w śledztwie nie wytrzymywali warunków
obozowych. (15 czerwca 1944 r. zmarł wskutek ran i przebytych
tortur Antoni Ratajczak, dowódca oddziału Armii Ludowej na
powiat poznański.) Jeden ze świadków wspominał, że po
wyprowadzeniu grupy aresztowanych z baraków, dnia 13 sierpnia
1944 r. usłyszano jeszcze tego wieczoru w obozie serię
wystrzałów karabinowych. Zginęli wtedy przywódcy Polskiej Partii
Robotniczej Poznania i okolicy: Eugeniusz Augustyniak, Michał
Bojczuk, Jakub Kaczmarek, Stefan Karpiak, Wacław Malinowski, Jan
Mazurek, Roman Pasikowski, Jakub Przybylski, Tadeusz Weinert,
Józef Zatorski i Jan Zgodziński. Następnego dnia po tej
egzekucji odważną próbę ucieczki z obozu podjął Zbigniew Migala,
który wraz z innymi więźniami wychodził do pracy w pobliskim
gospodarstwie rolnym. 14 sierpnia 1944 r. zdołał ukryć się
w zabudowaniach. Został zastrzelony na jednej z ulic Lubonia,
kiedy pod osłoną nocy ruszył na poszukiwanie bezpieczniejszego
schronienia i natrafił na nocny patrol policyjny. Oto sylwetki
11 więźniów politycznych, rozstrzelanych 13 sierpnia 1944 r.
w obozie żabikowskim,których nazwiska widnieją dziś na tablicy
pamiątkowej…
Eugeniusz Augustyniak,
lat 29 (ur. 15. 05. 1915 r. w Łodzi). We wrześniu 1939 r.
walczył w szeregach Armii „Łódź”, został wzięty niemieckiej
niewoli broniąc Warszawy. Wieziony do obozu jenieckiego uciekł
z transportu. Wkrótce aresztowany, został skierowany do pracy
przymusowej najpierw na terenie Niemiec a następnie w zakładach
H. Cegielski w Poznaniu (Deutsche Waffen Und Munitionsfabriken).
Nosił pseudonim „Kruk”. Był kierownikiem specjalnej grupy
sabotażowo-dywersyjnej pod nazwą „Odwet”.
Michał Bojczuk, lat 30
(ur. 20. 09. 1914 r. w Zalesiu pow. Kobryń). Dzieciństwo spędził
w przytułku dla sierot (cała jego rodzina zmarła podczas
epidemii tyfusu w czasie ucieczki do Polski w 1920 r.,
w Brześciu nad Bugiem). W Poznaniu zdobył zawód ślusarza
i wynajął pokój sublokatorski. Czynnie działał w Komunistycznym
Związku Młodzieży Polskiej, za co został skazany na półtora roku
więzienia i pięć lat utraty praw obywatelskich. (Karę odbywał we
Wronkach a następnie w obozie w Berezie kartuskiej.) W latach
okupacji pracował w firmie prowadzącej przebudowę zamku
cesarskiego w Poznaniu. Dokument śledczy Gestapo podaje, że
Michał Bojczuk dostarczał pracującym na budowie robotnikom
specjalnego płynu, którego stosowanie wywoływało rany
oparzeniowe i pozwalało uchylać się od pracy.
Jakub Kaczmarek, lat 51
(ur. 22. 07. 1893 r. w Wiórku, pow. Poznań). Był z zawodu
blacharzem, prowadził warsztat instalatorski przy ul. Kopanina,
w Poznaniu. W sierpniu 1939 r. zgłosił się ochotniczo do
oddziałów Obrony Narodowej i brał udział w konwojowaniu
transportów wojskowych do Wrześni. W latach okupacji pracował
w Naramowicach, w zakładach naprawy sprzętu wojskowego.
Stefan Karpiak,
lat 41 (ur. 02. 09. 1903 r. w województwie łódzkim. Pracował do
1940 r. w Ozorkowie w fabryce włókienniczej. W czasie okupacji
wywieziony do pracy przymusowej do Poznania, do zakładów
zbrojeniowych, w dawnym HCP. Wówczas zamieszkał w barakach na
Dębcu. Używał pseudonimu „Bluza”. Werbował i organizował
sabotaż. Sprawował funkcję sekretarza Komitetu Barakowego na
Dębcu.
Wacław Malinowski,
lat 36 (ur. 26. 09. 1908 r. w Łodzi). Brał udział w
wojnie obronnej 1939r. w szeregach Armii „Łódź”. Podczas
okupacji trafił do Poznania na roboty przymusowe w zakładach
zbrojeniowych. Mieszkał w barakach na Dębcu, gdzie ulokowano
całą grupę osób deportowanych z Łodzi. Nosił pseudonim „Grek”.
Wchodził w skład dowództwa rejonowego Gwardii Ludowej na miasto
Poznań. Przywiózł z Łodzi swojej organizacji broń palną.
Jan Mazurek
lat 40 (ur. 9.06. 1904 r. w Skrzynkach, pow. Poznań). Był
pracownikiem folwarcznym (woźnicą w majątku), potem uczył się
zawodu w HCP w Poznaniu. Przed wojną brał czynny udział
w strajkach robotniczych, jako członek Związku Zawodowego
Metalowców, w związku został zwolniony z pracy. Jako bezrobotny
zaczął prowadzić sklepik z artykułami spożywczymi w Żabikowie,
przy obecnej ul. Kościuszki 6. Nosił pseudonim „Emil” i
„Maciej”. Jeszcze przed wybuchem II wojny światowej był
organizatorem komórek komunistycznych w Żabikowie, Luboniu,
Lasku i Mosinie. W roku 1936 stał na czele organizatorów strajku
w Fabryce Przetworów Ziemniaczanych „Luboń” w Luboniu. W latach
1935-38 mieszkanie Mazurków było drukarnią partyjną dla okręgu
poznańskiego. W latach okupacji Jan Mazurek pracował jako
kotlarz w HCP. 23 lutego 1940 r. w mieszkaniu Mazurka odbyło się
założycielskie zebranie ogniwa Komunistycznej Partii Polski. Jan
Mazurek stanął na czele komórki regionu Luboń-Żabikowo,
organizował akty sabotażu (m.in. awarii kotła w Fabryce
Przetworów Ziemniaczanych w Luboniu), prowadził także akcję
pomocy rodzinom szczególnie dotkniętym wojną i okupacją. W maju
1943 r. powołał do zycia dowództwo Gwardii Ludowej na powiat
poznański, na którego czele stanął Antoni Ratajczak.
Roman Pasikowski
lat 46 urodził się 17. 01. 1898 r. w Łodzi. Przed wojną pracował
w fabrykach metalurgicznych, w czasie okupacji znalazł się jako
robotnik przymusowy w Poznaniu, w warsztatach kolejowych,
zartudnionyjako ślusarz. Nosił pseudonim „Wiktor”. Przyczynił
się do wydawania konspiracyjnej gazetki „Głos Poznania” i do
ukonstytuowania się dowództwa Gwardii Ludowej na powiat
poznański.
Jakub Przybylski lat 46
ur. 23. 06. 1898r. w Rogalinku pow. Śrem. Walczył w armii
pruskiej podczas I wojny światowej. Do 1934r. był ślusarzem w
warsztatach kolejowych w Poznaniu. Za działalność komunistyczną
stracił pracę i przez następne lata (także podczas okupacji)
utrzymywał swoją rodzinę z handlu w kiosku ulicznym. Był
sekretarzem Komitetu Miejskiego PPR w Poznaniu.
Tadeusz Weinert lat 38
urodził się 13. 09. 1906 r. w Poznaniu. Zdobył zawód w zakładach
HCP, należał do Związku Zawodowego Metalowców, przed wojną był
sądzony za komunistyczną działalność wywrotową. Nosił pseudonim
„Wola” i „Leon”. Był I sekretarzem Komitetu Fabrycznego PPR w
zakładach HCP podczas okupacji. Inspirował fabryczne akcje
sabotażowe, kolportował druki podziemne. W jego mieszkaniu, przy
ul. Świerczewo 9 odbywały się narady konspiracyjne i zebrania
młodzieżowej komórki PPR.
Józef Zatorski
lat 23 ur. 3. 03. 1921 r. w Bielnikach pow. Pajęczno. W bliżej
nieustalonych okolicznościach w 1941r. znalazł się w Poznaniu i
zamieszkał w barakach na Dębcu, jako robotnik HCP. Został wtedy
II sekretarzem Komitetu Barakowego na Dębcu.
Jan Zgodziński lat 31
ur. 21. 06. 1913 r. w Łodzi. Od 1936r. był członkiem KPP. Do
Poznani trafił jako robotnik przymusowy, deportowany z Łodzi.
Pracował w HCP jako tokarz. Kierował kilkoma większymi akcjami
sabotażowymi, był łącznikiem pomiędzy strukturami
komunistycznymi Poznania i Łodzi.
Zostali rozstrzelani 13 sierpnia 1944 r. na terenie obozu
w Żabikowie
Opr. I. Szczepaniak
|
